„Ljubljeni, starajući se na svaki način da vam pišem o opštem spasenju,

imadoh potrebu da vam pišem moleći da se borite za veru jedanput predanu svetima“ (Juda, 1, 3).

            Crkveni kalendar je i kanonsko i dogmatsko pitanje. Kanonsko jer je kalendar deo sveštenog Predanja Pravoslavne Crkve, a dogmatsko, jer je on vezan za pitanja pravoslavne vere.

            Najpre o kanonskom vidu pitanja crkvenog kalendara.

            S obzirom da je Julijanski kalendar od vremena Apostola predat Crkvi kao bogoslužbeni, zatim je od strane Otaca Prvog Vaseljenskog Sabora, zajedno sa Pashom, ugrađen u kanonsko-dogmatske odluke Crkve, on je postao deo pisanog Predanja Pravoslavne Crkve. Na čuvanje i nemenjanje Predanja upozorava najpre Sv. Ap. Pavle: „Hvalim vas pak, braćo, što sve moje pamtite, i držite predanja kao što vam predadoh“ (1. Kor. 11, 2); „Tako dakle, braćo, stojte čvrsto i držite predanja, kojima ste naučeni, bilo našom rečju, bilo poslanicom“ (2. Sol. 2, 15);  „Zapovedamo vam pak, braćo, u ime Gospoda našega Isusa Hrista, da se klonite od svakoga brata koji živi neuredno, a ne po predanju koje primiše od nas“ (2. Sol. 3, 6); „O Timoteje, sačuvaj poveren ti zalog, kloneći se poganih i praznih razgovora i sporova lažno nazvanoga znanja, kojemu se neki privoleše i otpadoše od vere“ (1. Tim. 6, 20-21); „Kao obrazac zdrave nauke imaj ono što si čuo od mene u veri i ljubavi u Hristu Isusu“ (2. Tim. 1, 13); „I što si čuo od mene pred mnogim svedocima, to predaj vernim ljudima, koji će biti kadri i druge naučiti“ (2. Tim. 2, 2). Dakle, držanje Predanja je apostolska zapovest.

Isto to čine i ozakonjuju brojni svešteni orosi i kanoni. U Orosu Sedmog Vaseljenskog Sabora se kaže: „...Mi se držimo neizmenljivo svih crkvenih zaveštanim nam pisanih i nepisanih  predanja... Pošto je, dakle, to sve tako, mi idući carskim putem i sledujući bogonadahnutom učenju svetih Otaca naših i predanju saborne Crkve - jer znamo da je to predanje Duha Svetog Koji obitava u njoj...“. Na „drevna predanja“ pozivaju se 7. pravilo Prvog Vaseljenskog Sabora, 8. pravilo Četvrtog Vaseljenskog Sabora, 29, 32, 55. i 69. pravilo Šestog Vaseljenskog Sabora, 7. pravilo Sedmog Vaseljenskog Sabora, 13. Dvokratnog Carigradskog, 15. pravilo Sv. Petra Aleksandrijskog, 91. i 92. pravilo Sv. Vasilija Velikog, 6. i 8. pravilo Sv. Grigorija Niskog. U 1. pravilu Šestog Vaseljenskog Sabora stoji: „A ko ne čuva i ko ne prihvata sve pomenute dogmate pobožnosti, i ko ne misli i ne ispoveda (veru) na ovaj način, nego želi da opovrgava dogmate, neka bude anatemisan po naredbi koja je već izdata od pomenutih svetih i blaženih Otaca; takvi neka budu izbrisani iz imena hrišćana, neka budu kao tuđinci, neka budu izopšteni i izbačeni. I posle ovoga, mi konačno utvrđujemo da se ne sme ništa dodavati onome što je već ustanovljeno, kao i to da se ništa ne oduzima. Drugačije od ovoga nismo mogli ni postupiti“. A u 21. pravilu Gangrijskog sabora se kaže: „I da kažemo u najkraćem: želimo da u Crkvi bude sačuvano sve što je predato Svetim Pismom i apostolskim predanjem“.

O neizmenjivosti kalendara, kao deo nepisanog Predanja, svedoči i Sv. Kirilo Jerusalimski: „Duhom Božijim utvrđena, Sveta Crkva ne treba da menja dane i mesece u svim svojim predanjima. Ona neizostavno čuva jedinstveni ustav i čin predanja Sv. Apostola i Sv. Otaca i držaće sve do kraja vremena“.

U svetlu navedenog, za Ep. Teofana Poltavskog uvođenje novog kalendara od strane papista i od nekoliko Pomesnih Crkava, „predstavlja krajnje bezakonje i crkveni raskol, koji otuđuje od opštenja i jedinstva sa celom Crkvom Hristovom, koji lišava blagodati Svetog Duha onoga koji koleba dogmatsko jedinstvo Crkve i podobno Ariju razdire nešiveni hiton Hristov, to jest koji svuda razdeljuje pravoslavne lišavajući ih jednomislija i raskida vezu sa crkvenim sveštenim predanjem, te potpada pod sabornu osudu za preziranje Predanja - po gore navedenom dogmatskom određenju 7. Vaseljenskog Sabora“. I dodaje da „pravoslavni sa njima ne smeju da imaju nikakvo molitveno opštenje čak i pre njihove crkvene osude“ (Kratka kanonska rasuđivanja o kalendarskom računanju vremena).

Pri razmatranju dogmatskog vida kalendarskog pitanja, počećemo od toga da je pojedinim odlukama Vaseljenskih Sabora ono prebačeno iz kanonske u dogmatsku oblast, time što je njima bačena anatema na one koji, suprotno Predanju, uvode novotarije. Tako se u 8. aktu Šestog Vaseljenskog Sabora baca anatema na novotarije koje su protivne Predanju Crkve: „Tri puta anatema na svaku novotariju i dejstvo protiv crkvenog predanja i učenja i pravila svetih i blažene pamjati Otaca“. U Aktima istog Sabora se još kaže: „Anatema, ako neko naruši bilo koje zapisano ili nezapisano Predanje Crkve“.  Isto se govori i u Aktima Sedmog Vaseljenskog Sabora: „Sve što je protiv crkvenog Predanja, učenja i pisanja Svetih i prisnopamjatnih Otaca ustanovljeno ili se ustanovljuje i ono koje će se u buduće ustanovljavati – anatema“; „Ako neko odbaci bilo koje crkveno Predanje, pisano ili nepisano, nek je anatema“. Vidimo, dakle, da se ovim odlukama Predanje odogmaćuje, a sa njim, kao njegov neraskidivi deo, i crkveni kalendar.

U nastavku navodimo da u samom središtu bogoslovlja kalendarskog pitanja stoji njegova hristocentričnost. Pošto je Bogočovek Isus Hristos u sebi spojio i sjedinio, nerazdeljivo i nesliveno, Tvorca i tvorevinu, duhovni i materijalni svet, čitava vaseljena, kao i Crkva u njenom središtu, jesu hristocentrični. Još tačnije, u samom središtu Crkve jeste Sveta Liturgija, pa je otuda i kalendar, po kome se odvija godišnji bogoslužbeni krug, hristocentričan, tačnije i najtačnije pashalocentričan. U središtu bogoslužbenog godišnjeg kruga stoji Pasha, kao događaj nad događajima, kao Praznik nad praznicima, kao središte Sv. Liturgije.

            Zato su Sveti Apostoli doneli pravilo da hrišćani svoju Pashu ne smeju slaviti sa judejima. Njihovo 7. pravilo glasi: „Ako neki episkop ili sveštenik ili đakon bude praznovao sveti dan Pashe pre proletnje ravnodnevice zajedno sa Judejima, takav neka bude svrgnut“. Ova naredba je saglasna sa činjenicama Hristovog vaskrsenja: On je vaskrsao u nedelju, prvi ili osmi dan sedmice, tri dana posle judejske Pashe koja je slavljena u petak, četrnaesti dan meseca nisana. Već ovde se vidi jasan dogmatski karakter pitanja datuma slavljenja Pashe, kao razlikovanje hrišćanske vere od judejske.

            Međutim, pošto je u hrišćanskoj vaseljeni Pasha slavljena različitim datumima, Sveti Oci Prvog Vaseljenskog Sabora su doneli Oros o vremenu slavljenja Pashe, želeći time da se u čitavoj Crkvi ona slavi istog dana. Pošto je Vaskrsenje Hristovo odogmaćeno u Orosu (Simvolu) vere, onda je i sa pitanjem vremena njegovog slavljenja u bogoslužbenom krugu učinjeno isto. Njegov tekst nije sačuvan, ali je sačuvan tekst Poslanice kojom Sv. ravnoapostolni Car Konstantin Veliki obaveštava sve episkope o odlukama Sabora. Dakle, tada su Sveti Oci odogmatili da se Pasha slavi posle jevrejske, prve nedelje posle punog meseca posle prolećne ravnodnevnice.

            Koliki je značaj ovog pitanja pokazuje činjenica da Oci Prvog Vaseljenskog Sabora nisu o njemu doneli jedan od kanona (doneto ih je 20), već je napravljen Oros, dogmat o nepromenljivom načinu slavljenja Pashe, čiji značaj dodatno potvrđuje 1. pravilo Antiohijskog sabora, kojim se unapred isključuju iz Crkve svi oni, sveštenici i mirjani, koji budu praznovali Pashu zajedno sa judejima: „Svi koji se usude povrediti naredbe velikog i svetog Sabora, koji je bio u Nikeji, u prisustvu blagočestivoga i Bogu omiljenog cara Konstantina, o svetom prazniku spasiteljne Pashe, moraju biti odlučeni od zajedničarenja (opštenja) i isključeni iz Crkve, ako nastave da svojevoljno ustaju protiv onoga što je po dobru ustanovljeno. I ovo ovde, rečeno je i u pogledu laika. A ako se među predstojateljima Crkve neki od episkopa, sveštenika ili đakona nađu da posle ovoga što je odlučeno, radi sablazni (uzmućenja) naroda i uznemiravanja Crkve, postupaju po svome i praznuju Pashu zajedno sa Judejima, takve sveti sabor već sada smatra za izdvojene iz Crkve, jer ne samo da su sebe uveli u greh, nego su bili uzrok tome da i mnogi drugi uđu u greh, te da se pokvare i da se izopače. Sveti Sabor takve razrešuje od sveštenosluženja, i ne samo njih, nego i one, koji posle njihovog svrgnuća, budu u zajednici sa njima. Svrgnuti moraju biti lišeni i spoljašnje časti koju su oni imali, po svetom pravilu i sveštenstvu Božijem“.

            Kao što se može primetiti, u Orosu Prvog Vaseljenskog Sabora o vremenu slavljenja Pashe ne spominje se kalendar. Ne spominje se zato što se on podrazumevao, jer se sve navedeno, i letnja ravnodevnica, i pun mesec i prva nedelja posle njih, određivalo pomoću tada važećeg kalendara koji je napravljen po naređenju Julija Cezara, uoči Hristovog Ovaploćenja, bez pretpostavke da će on ikada biti menjan. Posredno, dakle, zato što se sve navedeno: i vreme održavanja i vreme računanja slavljenja Pashe određivalo prema Julijanskom kalendaru, ovaj je kalendar na samom početku određivanja svih dogmata pravoslavne vere, ne sam po sebi, već upravo zbog veličine i značaja Pashe, postao i ostao sastavni deo nepromenljivog dogmata Crkve. Zbog Pashe je, dakle, Julijanski kalendar nepromenljiv i nezamenljiv.

            Da je ovako naše dogmatsko poimanje pitanja kalendara ispravno pokazali su Oci Pomesnog Carigradskog sabora iz 1583. g., time što su bacili anatemu na one koji menjaju, sada, ne samo datum slavljenja Pashe, već i sam Julijanski kalendar. Kada je papa Grigorije 13. uveo novi kalendar 1582. g., on je sledeće godine poslao pismo Carigradskom patrijarhu Jeremiji 2., predlažući mu da ga uvede na Istoku. Patrijarh je u novembru iste godine sazvao Sabor, na kome su učestvovali Aleksandrijski patrijarh Silvester, Jerusalimski Sofronije i drugi episkopi. Na Saboru je donesen Sigilion, u čijoj 7. tački je bačena anatema na one koji se budu drznuli da menjaju pashaliju i sam kalendar: „Ko god ne sledi crkvene običaje proglašene od strane sedam vaseljenskih sabora, Svetu Pashu i kalendar koje su oni dobro ustanovili za nas da ih sledimo, nego želi da sleduje novoizmišljenu pashaliju i novi kalendar bezbožnih papinih astronoma (zvezdara), pa protiveći se želi da odbaci i uništi učenje i običaje Crkve koje smo primili od naših Otaca – neka svako takav ima anatemu i bude izvan Crkve i van zajednice vernih“. Ono što nisu rekli Oci Prvog Vaseljenskog Sabora dopunili su i dorekli Oci Pomesnog Carigradskog sabora 1583. g. Potvrđen je dogmatski karakter pashalije, ali i kalendara po kome se računa i slavi Pasha. Vrednost i punosnažnost anateme za sve koji se ne povinuju ovoj odluci je neosporna, jer je donesena u duhu i istini pravoslavne vere, a potvrđena je i Pomesnim Saborima u Carigradu 1587, 1593. i 1756. g.

            U Sinđeliji Carigradskog patrijarha Kirila 5., iz 1756. piše: „Povodom novih sablazni koje su proizveli papisti, a koje se tiču promene naše Sveštene pashe i kalendara (objavljujemo) – ODLUČENjE OD CRKVE: Jerej ili mirjanin, koji primi grigorijanski kalendar – da bude odlučen od Boga, proklet, i po smrti da se ne raspadne no da prebiva u večnim mukama... Anđeo Božiji da ih progoni sa mačem u sve dane života njihovog: da podlegnu svim prokletstvima Patrijaraha i Sabora, pod večnim odlučenjem i u mukama večnog ognja. Amin! Da bude!“.

            Istim razlozima se rukovodio i Carigradski patrijarh Antim 6., kada je 1848. g., zajedno sa Aleksandrijskim Jerotejom, Antiohijskim Metodijem i Jerusalimskim Kirilom i njihovim sinodima u Okružnoj poslanici odgovorio papi Piju 9. na poziv da pravoslavni prihvate novi kalendar. Tom prilikom je ponovo bačena anatema na one koji uvode novotarije, uključujući i novotariju novog kalendara: „Tako su se svi oni koji se za novotarije, jeres ili raskol zauzimaju, svojevoljno obukli, po rečima Psalmopevca 109, 18, ‘u kletvu kao u haljinu’, pa bili oni pape ili patrijarsi ili klirici, ili svetovnjaci, pak bio i sam anđeo sa neba, i on neka je proklet, ‘ako vam blagovesti što niste primili’. Tako su rasuđivali naši Oci slušajući dušespasiteljne reči Pavlove, pak su ostali, s kolena na koleno nepokolebivi, i stalni u veri, sačuvali su je posred tolikih jeresi čistu i neizmenljivu, i predali nama celovitu i nepovređenu, kao što je iz usta prvih služitelja Reči proizašla. Tako rasuđujući, i mi ćemo nju istu savršenu predati budućim naraštajima bez ikakve izmene, kao što smo je i primili, da bi i oni, kao i mi, bez stida i prekora mogli govoriti o veri svojih predaka“.

Dakle, sve navedeno nedvosmisleno govori o tome da pitanje crkvenog kalendara, zbog njegove povezanosti sa središtem Crkve – Pashom, pored kanonskog ima i dogmatski karakter. I još je jasno da pod gore izrečenu anatemu potpadaju sve Pomesne Crkve koje su prihvatile grigorijanski kalendar za nepokretne praznike, a zadržale pashaliju po julijanskom, kao i Finska koja je promenila oboje.

            Iz ovog ugla posmatrano, očito je da je cilj uvođenja novog kalendara, protivno odredbama i anatemama Pomesnih Sabora, imanje zajedničkog kalendara sa papistima, odnosno, u krajnjoj meri, sjedinjenje s njima. Zato pitanje novog kalendara predstavlja deo ekumenističkog programa, odnosno jedan od temelja ekumenističke jeresi.

            Starac Filotej Zervakos je o novokalendarskoj Grčkoj Crkvi pisao: „Zvanična Crkva dužna je da sebe najpre oslobodi od dve anateme pod koje potpada. Jedna je anatema Sedmog vaseljenskog Sabora, koja određuje: 'onaj ko bilo koje predanje pisano ili usmeno odbacuje neka je anatema'. Sveti Prvi Vaseljenski Sabor od 318 Bogonosnih Otaca predao nam je stari kalendar. Novi je predao papa Grigorije i mason Meletije Metaksakis. Zvanična Crkva ga je prihvatila bez teškoća, prezrela je i prestupila predanje Prvog Vaseljenskog Sabora, dakle, potpala je pod gornju anatemu Sedmog Vaseljenskog Sabora, i pod sledeću Anatemu istoga Sabora: 'svima protivno učenju i primerima Preslavnih Svetih Otaca novotarijama ili učenjima ili koja će posle ovoga biti učinjena, anatema tri puta'“ (O kalendaru).

            Na osnovu svega rečenog mogu se izvući dva zaključka, međusobno povezana kao uzrok i posledica: 1. da su sve Pomesne Crkve koje su prihvatile novi kalendar za nepokretne praznike napravile i kanonski i dogmatski prestup, raskol i jeres, i da su pod anatemom, uključujući i Finsku koja je prihvatila i pashaliju po novom kalendaru, i 2. da su svi oni koji su se u pojedinim od novokalendarskih Pomesnih Crkava odvojili od njih postupili ispravno, jer su se od njih odvojili i zbog raskola izazvanog kršenjem kanona, i zbog jeresi, prestupanjem dogmata vere. Takvo nešto omogućuje i preporučuje 15. pravilo Dvokratnog Carigradskog sabora, koje propisuje da je odvajanje moguće u slučaju da predstojatelji i episkopi propovedaju jeres koja je osuđena od strane Sabora ili Otaca. Kao što smo naveli, nekoliko Pomesnih Sabora je bacilo anatemu na one koji menjaju kalendar, pa samim tim je i ovaj uslov u ovom slučaju ispunjen. Međutim, tzv. starokalendaraci su pogrešili u tome što su se odvojivši od novokalendaraca, odvojili i od Crkve i osnovali nove, tzv. Istinite Crkve, što je i njih, isto kao i novokalendarce, odvelo u raskol u odnosu na Jednu, Svetu, Sabornu i Apostolsku Crkvu. Zato imamo paradoksalnu situaciju da su u odnosu na Pravoslavnu Crkvu u raskolu i novokalendarci i starokalendarci, tzv. istiniti pravoslavci.

            Jedno od pitanja na budućem Vaseljenskom Saboru, za koji verujemo da će biti sazvan i održan od dolazećeg Ruskog i Svepravoslavnog Cara, biti i pitanje crkvenog kalendara. Tada će novokalendarci biti pozvani na odbacivanje novog kalendara i pokajanje, a ako ostanu uporni, onda će zajedno sa svojim prethodnicima, predvođenim nesrećnim Meletijem Metaksakisom, biti predati večnoj anatemi, kao jeretici i kao raskolnici. Na drugoj strani, i starokalendarci će biti pozvani da se vrate iz raskola u krilo Pravoslavne Crkve.

Molimo se Bogu da tako bude. Amin!

VIDEO Crkveni kalendar - kanonsko ili dogmatsko pitanje?